Formatief leren is hot in het onderwijs. Kort gezegd komt het erop neer dat je heldere leerdoelen formuleert met meetbare criteria en dan tussentijds evalueert in hoeverre een leerling of student die doelen heeft bereikt. Je geeft geen toetsen met een cijfer, dat heet summatief toetsen, maar je toetst 'formatief', dat wil zeggen dat je kijkt waar de leerling staat en wat er nog nodig is om alle leerdoelen te beheersen. Tegen de tijd dat de leerling/student rijp is voor toetsing, ga je pas summatief toetsen. De resultaten zijn dan - natuurlijk! - veel beter.
Het grote voordeel van formatief leren is dat je de leerling/student inzicht geeft in diens eigen kunnen en expliciet maakt waar nog oefening nodig is. Een constructieve manier van onderwijs die volgens mij echt 'leren' beoogt en een samenwerkingsrelatie tussen docent en leerling veronderstelt. Met name het expliciet maken van de te behalen leerdoelen en bijbehorende criteria en de feedback die een leerling krijgt op diens werk, zijn bijzonder waardevol voor het leerproces. De tussentijdse evaluaties zijn ook een vinger aan de pols om het leerproces te monitoren en bij te sturen als blijkt dat de leerling/student er niets van bakt. Om die reden zijn hbo's en wo's ook fan van formatief leren omdat ze zo meer sturing kunnen geven aan studenten die anders buiten de boot dreigen te vallen. Iedere onderwijsinstelling wordt immers beloond voor het aantal behaalde diploma's.
Ook in het vo wordt steeds vaker over formatief leren gesproken maar in de praktijk blijkt dat daar een heel andere betekenis aan wordt gegeven. Onderwijs dat over de schutting gegooid wordt - dat zijn opdrachtjes waar de docent nauwelijks aan te pas komt- wordt formatief genoemd. Een verwerkingsopdracht (bijvoorbeeld het schrijven van een recensie) over een literair boek heet ineens formatief. Een lessenreeks over formuleervaardigheid die niet getoetst wordt en waar dus ook geen feedback op gegeven wordt, schijnt ook formatief te mogen heten. Het inzetten van een summatieve toets wordt onderbouwd met het argument dat 'een formatieve opdracht niet motiverend werkt, omdat leerlingen alleen gaan werken voor een cijfer'.
Tja, als je op die manier formatief leren opvat, dan kun je op je klompjes aanvoelen dat het formatief leren binnen de kortste keren weer bij het grofvuil wordt gezet. Het is te hopen dat opleidingen zich echt gaan verdiepen in wat formatief leren inhoudt en hun docenten gaan monitoren (en evalueren!) op de leercyclus die formatief leren eigenlijk is. Op eenzelfde wijze zoals dat in de klas zou moeten gebeuren.